Sfera koncentracji uwagi, pamięci i organizacji pracy
Uczeń dyslektyczny ma trudności z zapamiętywaniem wierszy, pewnych sekwencji słownych (np. dni tygodni, miesięcy, dat, tabliczki mnożenia, wzorów matematycznych, fizycznych, chemicznych, itp.), a także w nauce języków obcych. Pamięć takiego ucznia wymaga systematycznego ćwiczenia oraz powtarzania materiału.
Najlepsze efekty w pracy z uczniem dyslektycznym daje przeprowadzenie testu preferowanych stylów uczenia się i dostosowanie metod pracy do tego stylu, (typ wzrokowca, słuchowca, kinestetyka) pomagających w nabywaniu wiedzy.
Charakterystyczne dla uczniów z dysleksją jest bowiem:
– pobudliwość psychoruchowa – pośpiech, nieuwaga, niezborność ruchów, krótki czas skupienia nad zadaniem, szybka męczliwość,
– wolne lub bardzo szybkie, ale chaotyczne tempo pracy,
– brak umiejętności zorganizowania sobie warsztatu pracy do nauki,
– brak samokontroli,
– nieumiejętność dostosowania się do toku lekcji, rozkojarzenie.
W związku z powyższym nauczyciel nie powinien zwracać ciągłej uwagi na ucznia, komentując jego zachowanie na forum całej klasy. Rozprasza to bowiem zarówno nauczyciela, dyslektyka, jak i resztę klasy. Powinien pozwolić mu pracować dłużej niż innym, odpytywać go z małych partii materiału, na bieżąco motywować do pracy. Powinien nauczyć go jak zorganizować sobie czas do nauki i konsekwentnie przestrzegać wpojonych zasad. Współdziałanie na płaszczyźnie: nauczyciel–rodzic–uczeń oraz jednolity front postępowania może sprawić, że dziecko osiągnie poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji, co umożliwi mu osiąganie sukcesów w szkole.
Sfera emocjonalna
Wysiłek włożony w uczenie się jest niewspółmierny do osiąganych efektów, dlatego uczniów z dysleksją postrzega się jako osoby leniwe, uparte, rozkojarzone. Opinia ta jest niesprawiedliwa i krzywdząca. Nawet najmniejsza pochwała jest źródłem motywacji do dalszej pracy, dlatego nauczyciel nie może traktować dziecka dyslektycznego jako ucznia złośliwego czy upartego, którego celem jest zrobić mu na złość lub mu dokuczyć. Uczeń dyslektyczny charakteryzuje się brakiem wiary we własne siły i możliwości, ma niską samoocenę, cechuje go niepewność, drażliwość, ma poczucie zagrożenia oraz jest pobudliwy psychoruchowo. Taki uczeń potrzebuje pomocy, akceptacji, zrozumienia ze strony nauczycieli. Nauczyciel powinien docenić wysiłek wkładany w pracę. Konsekwencjami dezaprobaty otoczenia oraz nagromadzenia się negatywnych doświadczeń w późniejszym wieku szkolnym mogą być zniechęcenie i brak motywacji przejawiające się w dwóch postawach:
– depresyjno-lękowej (objawy psychosomatyczne: bóle brzucha, głowy, biegunka),
– unikowej (wagary).
Trudna i odpowiedzialna rola nauczyciela każdego przedmiotu wymaga stałej współpracy z rodzicami w celu niedopuszczenia do takich postaw.
Dziecko dyslektyczne musi włożyć w swoją pracę wiele wysiłku, dlatego tak ważne jest wspieranie u niego wiary we własne możliwości i pozwolenie na pracę we własnym tempie.
Czytanie i wypowiadanie się
Zapewnienie uczniowi dyslektycznemu możliwości dostosowania wymagań edukacyjnych w zakresie nauki i techniki czytania oraz wypowiadania się jest bardzo trudną, mozolną pracą, zarówno dla nauczycieli, jak i rodziców.
Potrzeby te dotyczą poszczególnych etapów nauczania od przedszkola (ryzyko dysleksji), poprzez nauczanie zintegrowane (ryzyko dysleksji), po szkołę średnią. Nauczyciel rozumiejący te potrzeby nie może głośno wyrażać swojej dezaprobaty czy negatywnej oceny całej pracy dziecka, ale powinien chwalić je za najdrobniejsze postępy, doceniać to, że stara się ćwiczyć poprawne czytanie w domu, informować dużo wcześniej o konieczności przeczytania lektur, nie komentować na forum klasy tego, że nie potrafi czytać, odpytywać ucznia z głośnego czytania na osobności. Można ośmielić dziecko, czytając półgłosem dany tekst razem z nim.
Ponadto nauczyciel może:
- Nie wyrywać ucznia do odpowiedzi, np. „przeczytaj polecenie”.
- Nie okazywać zniecierpliwienia, gdy uczeń mimo trudności chce czytać w klasie.
- Podczas pracy nad tekstem dać więcej czasu do przygotowania wypowiedzi.
- Nie poprawiać po każdym błędzie językowym ustnych wypowiedzi ucznia, ale pomagać mu, zadając dodatkowe pytania wyjaśniające niejasne kwestie z wykorzystaniem zasady poprawnej komunikacji (aktywne słuchanie i parafraza).
- Po zaobserwowaniu, że uczeń woli wypowiadać się niż pisać, częściej wykorzystywać tę formę sprawdzania wiadomości.
- Dać uczniowi możliwość uzupełnienia lub poprawienia pisemnych sprawdzianów wypowiedziami ustnymi.
Pisanie
Dla dziecka dyslektycznego pisanie stanowi również niemały problem – uporanie się z techniką pisania z równoczesnym zapamiętaniem liter jest nie lada wyczynem.
Z tego powodu w tej dziedzinie także jest potrzebna współpraca z rodzicami.
I w tym przypadku nauczyciel musi dostosować techniki i metody pracy do indywidualnych potrzeb ucznia. Problem nie znika w klasach starszych, dlatego przedstawiam poniżej propozycje dostosowania wymagań do potrzeb ucznia dyslektycznego podczas pracy w zakresie pisania:
- Nauczyciel powinien zadbać o miejsce pracy ucznia, zwracać uwagę na właściwą postawę oraz prawidłowe trzymanie ołówka, pióra lub kredki.
- Nie powinien zmuszać ucznia do pisania na tablicy.
- Pozwolić mu pisać dłużej w grubo zaznaczonej liniaturze.
- Posadzić ucznia blisko siebie tak, by w każdej chwili móc udzielić mu koniecznej pomocy (nie wyręczać), wydłużyć czas na pisanie.
- Nie stosować dyktand, zastąpić je pisaniem z pamięci lub przepisywaniem tekstów.
- Nie oceniać strony graficznej pisma.
- Powinien często chwalić za wkład pracy włożony w wykonywanie wszystkich prac manualnych.
- Polecenia na sprawdzianie uczeń powinien otrzymać od nauczyciela na osobnej kartce, co pozwoli uniknąć błędów przy przepisywaniu z tablicy.
- W klasach starszych (kl. IV) nauczyciel powinien pozwolić uczniowi, jeżeli tego potrzebuje, pisać w zeszycie w trzy linie.
- Oceniać wartość merytoryczną prac pisemnych uczniów, opisowo wskazując błędy, które uczeń powinien poprawić.
- Jeżeli prace pisemne ucznia są nieczytelne, nauczyciel powinien pozwolić odczytać je lub zaproponować napisanie ich na komputerze lub pismem drukowanym.
- Dyktanda powinien oceniać indywidualnie, odpytując z zasad ortograficznych.
- Nauczyciel powinien na forum klasy podkreślić ogrom pracy, jaką uczeń dyslektyczny musi włożyć w celu osiągnięcia wysokich wyników w nauce.
- Na lekcjach należy umożliwić uczniowi korzystanie ze słownika ortograficznego i innych pomocy np. listy trudniejszych wyrazów.
- Przedmioty matematyczno-przyrodnicze
Uczeń z dysleksją rozwojową ma nie tylko trudności z pisaniem i czytaniem, ale także w nauce przedmiotów matematyczno-przyrodniczych, które nauczyciel może eliminować przez:
- Utrwalanie z uczniem znajomości figur geometrycznych.
- Odpytywanie kolejno tabliczki mnożenia i pozwolenie na korzystanie z gotowych pomocy przy obliczeniach.
- Pomaganie w poprawnym odczytywaniu treści zadania tekstowego i pomocy w wyszukiwaniu danych.
- Cierpliwość i wyrozumiałość przy sprawdzaniu chaotycznego zapisu operacji matematycznych.
– dokonując obliczeń, uczeń mógł pominąć niektóre etapy pracy podczas wykonywania obliczeń w pamięci.
- Dać więcej czasu na wykonanie obliczeń w pamięci; jeżeli uczeń nie radzi sobie z rachunkiem pamięciowym, pozwolić mu wykonać działania pisemnie.
- Przed postawieniem oceny sprawdzić tok rozumowania ucznia, końcowy wynik może być błędny, bo uczniom dyslektycznym czasem zdarza się zmienić znak, przestawić kolejność cyfr, zapomnieć o przecinku.
- Skontrolować, czy dobrze zostały zapisane ułamki (¾ – 4/3), liczby wielocyfrowe, liczby dziesiętne, dłuższe wyrażenia algebraiczne oraz czy nie zostały pomylone indeksy (x2–2x, H2O–H2O), litery duże i małe (Mg–MG–mg).
- Upewnić się, czy dobrze zostały odczytane dane z wykresów, tabelek, diagramów.
- Zachować wyrozumiałość i nie ośmieszać, jeżeli uczniowi zdarzy się źle odczytać, zapisać, przekręcić trudne pojęcia chemiczne, biologiczne itp.
- Pomoc w posługiwaniu się mapą, przy wykonywaniu rysunków geometrycznych, technicznych, przy problemach z wyobraźnią przestrzenną i kierunkami.
Języki obce
W nauczaniu języków obcych należy odnieść się do zasad pracy, które powinny być stosowane w zakresie pisania i czytania. Ponadto nauczyciel-lingwista podczas pracy z uczniem dyslektycznym musi pamiętać o następujących kwestiach:
- Na naukę języka uczeń potrzebuje więcej czasu niż inni, wymaga większej liczby powtórzeń i korzystania z tzw. metod niewerbalnych.
- Pozwalać mu uczyć się mniejszej liczby słówek i wskazać te, które są podstawowe i niezbędne do dalszej nauki języka.
- Większe partie materiału podzielić na części oraz kolejno z nich odpytywać.
- Nie kazać uczniowi kilkakrotnie powtarzać słowa (zdania), które wypowiada błędnie, bo i tak popełni ten sam błąd.
- Podczas sprawdzianów polecenia powinny być podane przez nauczyciela na piśmie, celem uniknięcia dodatkowych błędów przy przepisywaniu.
Sfera sprawności ruchowej
W zakresie rozwoju ruchowego możliwości ucznia z dysleksją rozwojową dotyczą zarówno motoryki małej, jak i dużej. Zaburzenia kinestetyczne w sferze motoryki małej widoczne są przede wszystkim w czynnościach pisania, rysowania, wykonywania prac wymagających sprawności manualnej. Zaburzenia w motoryce dużej dotyczą poruszania się, ogólnej sprawności fizycznej, orientacji w przestrzeni. Dlatego nauczyciel wychowania fizycznego powinien:
- Docenić wysiłek i starania, a nie tylko sprawność fizyczną.
- Nie pozwolić śmiać się innym z ucznia, gdy słabiej wykonuje ćwiczenia gimnastyczne, ma problemy z rzutami do celu itp.
- Pomóc w ćwiczeniach wymagających utrzymania równowagi, orientacji przestrzennej, precyzji ruchów.
- Ułatwić uczniowi orientację w schemacie własnego ciała i orientacji w przestrzeni zaznaczając lewą rękę i nogę kolorową tasiemką.
- Dać dziecku więcej czasu na wykonanie zadanej czynności.
Nauczyciel powinien pamiętać, że posłanie ucznia dyslektycznego np. po kredę lub dziennik może wiązać się z nieprzewidzianymi konsekwencjami.
Uczeń nagle wyrwany z lekcji i mający przejść przez pustą szkołę łatwo może zabłądzić w powrotnej drodze, pomylić klasy, piętra, zapomnieć numeru klasy, do której miał wrócić.
Literatura
- Bogdanowicz, Uczeń z dysleksją w szkole”, Gdynia 2004.
- Gąsowska, Z. Pietrzak-Stępkowska, Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu, Warszawa 1994.
- Brejnak, Kocham i wychowuję: poradnik dla rodziców i nauczycieli, Warszawa 1993.
- Spionek, Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych, Warszawa 1970.